Tôi đã làm việc với các bé trai và thanh niên trong nhiều năm và tôi vẫn ngạc nhiên về việc có thể dễ dàng gây ra phản ứng bất ổn như thế nào. Với con trai mình, tôi thấy khó biết khi nào nên lên tiếng và khi nào nên im lặng. Chúng ta cần phải giáo dục với các bé trai - đó là một phần trong vai trò của chúng ta với tư cách là cha mẹ. Nhưng đôi khi có vẻ như chúng ta không ngừng cằn nhằn chúng. Vô tình, chúng ta kích hoạt các dây chuyền phản ứng ẩn, và kết quả là - bùng nổ!
Vậy thì điều gì đang xảy ra và vì sao việc giáo dục các bé trai lại ít dễ dàng như các bé gái mà mọi cha mẹ vẫn từng than thở? Một số nguyên nhân có thể liệt kê dưới đây theo tham khảo từ một số nghiên cứu:
Một là Hormones: Trong thời kỳ dậy thì, cơ thể của các bé trai và thanh niên sản sinh ra một lượng lớn hormone như testosterone. Hormone này có thể làm cho họ trở nên nhiều năng lượng hơn, dễ dàng kích thích và có phản ứng bùng nổ hơn.
Hai là, thiếu kiểm soát cảm xúc: Trong quá trình phát triển, các bé trai và thanh niên thường phải đối mặt với việc học cách kiểm soát cảm xúc của họ. Sự không ổn định trong tâm trạng có thể dẫn đến các phản ứng bùng nổ, đặc biệt khi họ gặp phải áp lực hoặc căng thẳng. Một số nhà nghiên cứu đề xuất rằng vỏ não trước (phần của não giúp điều chỉnh suy nghĩ, cảm xúc và hành động của chúng ta) mất nhiều thời gian hơn để phát triển ở nam giới. Các nhà nghiên cứu khác đề cập đến lý do hành vi thay vì sinh lý học cho sự chậm trễ này. Điều này một phần là do cách các bé trai học cách thành công trong thế giới hiện đại. Họ học rằng thành công là giữ vững lập trường, giữ kín mọi thứ và không biểu lộ cảm xúc
Ba là, ảnh hưởng từ môi trường: Môi trường xã hội, gia đình và bạn bè cũng có thể ảnh hưởng đến cách mà các bé trai và thanh niên biểu hiện cảm xúc của họ. Ví dụ, áp lực từ gia đình hoặc bạn bè, hoặc môi trường xã hội khó khăn có thể khiến cho họ dễ bùng nổ hơn.
Bốn là, thiếu kỹ năng giải quyết xung đột: Các bé trai và thanh niên có thể thiếu kỹ năng giải quyết xung đột và quản lý cảm xúc, dẫn đến việc họ phản ứng một cách bùng nổ trong các tình huống xung đột. Một yếu tố phức tạp khác là sự khác biệt về trình độ đọc viết giữa nam và nữ, với nam sinh khoảng 15 tuổi trung bình chậm hơn gần 1 năm trong các bài kiểm tra tiêu chuẩn. Theo nghĩa đen, các bé trai chưa đủ từ ngữ để biểu đạt cảm xúc của mình nên họ chuyển sang biểu đạt bằng ngôn ngữ hình thể, không lời.
Năm là, yếu tố gen: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng yếu tố gen cũng có thể đóng vai trò trong việc xác định cách mà mỗi người xử lý và biểu hiện cảm xúc của mình.
Để giúp hỗ trợ các bé trai và thanh niên quản lý cảm xúc và ngăn chặn các phản ứng bùng nổ, việc cung cấp sự hỗ trợ tinh thần và giáo dục về kỹ năng quản lý cảm xúc là rất quan trọng.
Càng ngày, càng có nhiều người sử dụng cái mà tôi gọi là “cấu trúc đối thoại” để hỗ trợ những trao đổi phức tạp này. Nói một cách đơn giản, cấu trúc đối thoại hơi giống một kịch bản hoặc một cách để dàn dựng một cuộc trò chuyện để chúng ta không bị chìm đắm trong cảm xúc hay căng thẳng. Chúng là những khung đơn giản để hướng dẫn các cuộc trò chuyện. Những cấu trúc như thế này đã được sử dụng trong môi trường căng thẳng cao độ, như giáo dục y tế, thông qua các chương trình huấn luyện. Những “phương pháp nói chuyện” này thực sự có thể giúp mọi việc dịu xuống.
Khi chúng tôi xem xét điều đó, về mặt sinh học hoặc hành vi (hoặc cả hai), nam thanh niên cần một chút trợ giúp để suy nghĩ thấu đáo, tránh bùng nổ, thì việc sử dụng cấu trúc đối thoại để hỗ trợ họ là rất có ý nghĩa.
Vậy chúng ta hãy xem xét một cấu trúc hiệu quả. Mô hình WIN: WIN là một từ viết tắt cho một phương pháp nói chuyện giúp các bé trai, phụ huynh, giáo viên và huấn luyện viên quản lý những cuộc trò chuyện khó khăn. Mục tiêu là làm chậm mọi thứ lại và loại bỏ cảm giác xấu hổ. Nó duy trì cảm giác tự chủ cho bé trai hay thanh niên và tạo ra bước đi về phía hành động tích cực. Nó dễ nhớ và giúp định hình những khu vực có thể gặp rắc rối.
Giờ hãy nói chi tiết qua nó:
Tình huống: Jane và John, một cặp vợ chồng, đang gặp phải vấn đề với cậu con trai 10 tuổi của họ, David. Trong vài tuần gần đây, David đã thể hiện thái độ tức giận và phản đối mọi yêu cầu từ bố mẹ. Anh ta thường xuyên mất kiểm soát, gây ra các cuộc tranh cãi và xung đột trong gia đình.
Áp dụng mô hình WIN:
W — What’s going on? (Chuyện gì đang xảy ra?): Câu hỏi này khuyến khích khám phá tình hình hiện tại, vấn đề hoặc thách thức hiện đang diễn ra. Nó khích lệ cá nhân hoặc nhóm đánh giá và hiểu ngữ cảnh và các yếu tố liên quan đến một tình huống cụ thể.
Jane và John nhận thấy rằng David đã có thái độ không tốt trong thời gian gần đây, thường xuyên tỏ ra tức giận và phản đối. Họ nhận ra rằng hành vi này gây ra căng thẳng và xung đột trong gia đình.
Jane: David, cha mẹ muốn nói chuyện với con một chút, có được không?
David: (nhìn chằm chằm vào Jane và John) Ừ, được thôi.
John: Đúng rồi, con trai. Cha mẹ nhận thấy rằng gần đây con có thái độ tức giận và phản đối nhiều hơn bình thường. Cha mẹ muốn hiểu thêm về điều gì đã xảy ra.
David: (nhìn xuống đất) Không có gì đặc biệt cả, chỉ là mệt mỏi và căng thẳng.
I — Impact (Tác động): Câu hỏi này tập trung vào việc hiểu các hậu quả hoặc tác động của tình huống được xác định trong giai đoạn "Điều gì đang xảy ra?" Nó giúp phân tích cách tình huống đang ảnh hưởng đến các bên liên quan, các mục tiêu hoặc kết quả.
Jane: Vậy là con cảm thấy mệt mỏi và căng thẳng à? Con muốn chia sẻ thêm với cha mẹ về những gì đang xảy ra không?
David: (nhìn lên) Mọi thứ chỉ là quá nhiều và khó khăn quá. Học online, không thể gặp bạn bè, mọi thứ đều thay đổi quá nhanh.
John: Hiểu rồi, con trai. Cha mẹ xem xét được rằng điều này có thể làm con cảm thấy khó chịu và căng thẳng. Cha mẹ muốn giúp con vượt qua những thách thức này.
N — Next Step (Bước tiếp theo): Sau khi đánh giá tình hình và hiểu ảnh hưởng của nó, câu hỏi này khuyến khích xem xét các hành động hoặc bước tiếp theo tiềm năng để giải quyết tình huống hoặc tiến lên phía trước. Nó khuyến khích suy nghĩ tích cực và lập kế hoạch cho các bước tiếp theo.
Jane: Chúng mẹ đề xuất một số cách giúp con quản lý cảm xúc và thích ứng với tình hình mới. Chúng mẹ cũng sẽ hỏi ý kiến của giáo viên và chuyên gia giáo dục để có thêm hỗ trợ cho con.
David: (nhìn lên với ánh mắt lạc quan hơn) Cảm ơn mẹ và ba, con cảm thấy thoải mái hơn khi được chia sẻ với mọi người.
Bằng cách sử dụng mô hình WIN, cha mẹ hoặc người giáo dục có thể tiếp cận vấn đề một cách có cấu trúc, hiểu rõ hơn về nguyên nhân và ảnh hưởng của thái độ không tốt của đứa trẻ, từ đó xây dựng các biện pháp giáo dục hiệu quả để giúp họ phát triển tích cực và thích ứng tốt hơn. Trong ví dụ này, Jane và John đã sử dụng mô hình WIN để tiếp cận vấn đề của David một cách có cấu trúc và hiểu rõ hơn về nguyên nhân và ảnh hưởng của thái độ của con trai mình, từ đó phát triển các biện pháp giáo dục phù hợp để giúp cậu bé vượt qua khó khăn và phát triển tích cực hơn.
Minh Trang